Η διαδικασία εκβιομηχάνισης στην Ελλάδα : 1870-1970

Abstract

Η παρούσα εργασία στοχεύει να παρουσιάσει και να αναλύσει την εξέλιξη της διαδικασίας εκβιομηχάνισης στην Ελλάδα από το 1870 έως και το 1970 περίπου. Σημαντική βοήθεια στην προσπάθεια αυτή προσέφερε η ελληνική και ξένη βιβλιογραφία με θέμα την ελληνική βιομηχανία. Στην αρχή, γίνεται μια σύντομη αναφορά στο θεωρητικό υπόβαθρο σύμφωνα με το οποίο αποδεικνύεται η θετική συσχέτιση μεταξύ βιομηχανικής ανάπτυξης και εθνικού εισοδήματος. Στη συνέχεια, το περιεχόμενο της εργασίας χωρίζεται σε 3 περιόδους, λαμβανομένων υπόψη διαφόρων σημαντικών γεγονότων, εγχώριων και ξένων, που είχαν αντίκτυπο στην ελληνική βιομηχανία. Η πρώτη περίοδος, διήρκεσε από τα μέσα της δεκαετίας του 1860, όταν η βιομηχανία γεννήθηκε στην Ελλάδα, και ολοκληρώθηκε το 1892 με την όξυνση της σταφιδικής κρίσης. Η εμφάνιση της βιομηχανίας προέκυψε ως λύση ανάγκης στην οποία κατέφυγε η ελληνική οικονομία, ώστε να αντισταθμίσει τις απώλειες στον αγροτικό τομέα και όχι ως συνέπεια εκσυγχρονισμού κάποιου προβιομηχανικού κλάδου. Την ίδια εποχή τέθηκε σε εφαρμογή ένα φιλόδοξο πρόγραμμα δημοσίων έργων που περιλάμβανε την επέκταση των υποδομών (π.χ. σιδηροδρομικό και οδικό δίκτυο). Παράλληλα, για πρώτη φορά στην ελληνική ιστορία θεσπίστηκε προστατευτική δασμολογική πολιτική, η οποία όμως δεν αφορούσε την ανάπτυξη της βιομηχανίας, αλλά την προστασία της σταφίδας. Παρά την αδιαφορία του κράτους, η εκβιομηχάνιση προχώρησε με ταχείς ρυθμούς μέχρι και το 1875, όταν οι τιμές και τα κέρδη σημείωσαν ραγδαία πτώση διεθνώς, κατά τη Μεγάλη Ύφεση. Οι διακυμάνσεις στη βιομηχανική παραγωγή της Ελλάδας συνεχίστηκαν τα προσεχή χρόνια, ώσπου το 1893 το ελληνικό κράτος κήρυξε πτώχευση, δηλώνοντας αδυναμία να εξοφλήσει τους πιστωτές του. Η ήττα του 1897, επιβράδυνε ακόμη περισσότερο τη βιομηχανική ανάπτυξη η οποία ανέκαμψε στις δύο πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα, χάρη στην έλευση 1.300.000 προσφύγων από τη Μικρά Ασία μετά τη μικρασιατική καταστροφή, και την εφαρμογή φιλοβιομηχανικής δασμολογικής πολιτικής μετά το 1926. Η τρίτη περίοδος, ξεκίνησε με το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και ολοκληρώθηκε με την εκδήλωση της πρώτης πετρελαϊκής κρίσης το 1973. Αφού η Ελλάδα ανασυγκροτήθηκε μετά τον πόλεμο και τον εμφύλιο που ακολούθησε, για πρώτη φορά καταστρώθηκε οργανωμένο σχέδιο εκβιομηχάνισης της χώρας, μέσω της θέσπισης αναπτυξιακών νόμων για την ενίσχυση της βιομηχανίας, παρά τη συνεχιζόμενη αντιπαράθεση για τη χρησιμότητα και βιωσιμότητα της βιομηχανίας στην Ελλάδα μεταξύ των πολιτικών κομμάτων. Στις δεκαετίες του 1950 και I960 οι επενδύσεις στη βιομηχανία σημείωσαν κατακόρυφη άνοδο, χάρη στις οποίες κατασκευάστηκε και λειτούργησε μεγάλος αριθμός αξιόλογων βιομηχανιών, έστω και αν αυτές βασίζονταν στην κρατική πρωτοβουλία. Η ανοδική πορεία της ελληνικής βιομηχανίας ανακόπηκε μόνο μετά το 1973, όταν ξέσπασε η πρώτη πετρελαϊκή κρίση που οδήγησε σε κάμψη της βιομηχανικής παραγωγής παγκοσμίως. Το γενικό συμπέρασμα που προκύπτει από τη μελέτη αυτή είναι η αργή και σταδιακή διαδικασία εκβιομηχάνισης, η οποία είχε κάποια μόνιμα ιδιότυπα χαρακτηριστικά, όπως ο κατακερματισμός της βιομηχανικής παραγωγής, η χρήση περιορισμένης τεχνολογίας και η συγκέντρωσή της σε μικρούς οικογενειακούς σχηματισμούς.