Ποιοτικά και ποσοτικά κριτήρια για τη βιώσιμη ανάπτυξη των ορεινών παραδοσιακών οικισμών

Abstract

Η προβληματική της διατριβής εγγράφεται στο συνολικότερο ενδιαφέρον που εμφανίζεται για τον ορεινό χώρο σε εθνικό, ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο την τελευταία περίοδο. Στο 13° κεφάλαιο της Agenda 21 προσδιορίζονται ουσιαστικά οι κύριοι άξονες προβληματικής σε πλανητικό επίπεδο και αποδίδεται ο νέος ρόλος που καλείται να διαδραματίσει ο ορεινός χώρος. Η ανάγκη για συνολικότερη διερεύνηση των ορεινών περιοχών του πλανήτη και του ρόλου τους στην ανάπτυξη εκφράσθηκε στο πλαίσιο της ανακήρυξης του έτους 2002 ως έτους αφιερωμένου στα βουνά, όπου ένας σημαντικός αριθμός συναντήσεων, διασκέψεων και τοποθετήσεων επιχείρησαν να εμπλουτίσουν την προβληματική για τον ορεινό χώρο. Στο πλαίσιο της διατριβής επιχειρείται να προσδιοριστεί με ποιοτικά και ποσοτικά κριτήρια η βιωσιμότητα της ανάπτυξης των ορεινών παραδοσιακών οικισμών του Ζαγορίου, που συνιστά χαρακτηριστική περίπτωση για τον ελλαδικό χώρο. Τα Ζαγόρια της Ηπείρου αποτελούν ένα σύστημα παραδοσιακών οικισμών ιδιαίτερης αισθητικής και πολιτιστικής αξίας. Η νέα οικονομία και οι νέες κοινωνικές δυναμικές που αναπτύσσονται στον ορεινό αγροτικό χώρο, τείνουν να διαταράξουν την «ισορροπία» που τον χαρακτήριζε τις τελευταίες δεκαετίες, περίοδο κατά την οποία ουσιαστικά ο ρόλος του είχε περιοριστεί στη γεωργική και κτηνοτροφική παραγωγή. Στη δεκαετία του '80 μπορούμε να διακρίνουμε την εμφάνιση μιας νέας δυναμικής για την «αξιοποίηση» των παραδοσιακών οικισμών του Ζαγορίου, συμβάλλοντας στην ανάπτυξη και άλλων παραγωγικών δραστηριοτήτων, κυρίως του τριτογενούς τομέα της οικονομίας. Ζητούμενο της τοπικής ανάπτυξης αποτελεί πώς οι νέες κοινωνικό-οικονομικές αλλαγές που συντελούνται δε θα αποτελόσουν παράγοντα υποβάθμισης της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, κίνδυνος που ελλοχεύει είτε λόγω της εντατικής εκμετάλλευσης των παραδοσιακών δομών είτε λόγω της εγκατάλειψης παραδοσιακών δραστηριοτήτων, οι οποίες είναι λιγότερο αποδοτικές οικονομικά σε σχέση με τις νέες παραγωγικές δραστηριότητες όπως αναπτύσσονται.