Προγράμματα ηθικής και κοινωνικής ανάπτυξης μέσω της φυσικής αγωγής

Abstract

Η φυσική αγωγή, σε σχέση με τα άλλα μαθήματα του σχολείου, αποτελεί την πιο πρόσφορη περιοχή για την ηθική ανάπτυξη και τη διαμόρφωση του χαρακτήρα του παιδιού. Σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν η δημιουργία και η αξιολόγηση της εφαρμογής δύο προγραμμάτων φυσικής αγωγής που στοχεύουν στη βελτίωση παραμέτρων της ηθικής και κοινωνικής ανάπτυξης των μαθητών και μαθητριών. Για την επίτευξη του παραπάνω στόχου ακολουθήθηκαν τα παρακάτω βήματα: Αρχικά έγινε μια αξιολόγηση των απόψεων καθηγητών φυσικής αγωγής για το τι σημαίνει για αυτούς ηθική και κοινωνική ανάπτυξη μέσα από το μάθημα της φυσικής αγωγής. Τα αποτελέσματα της αρχικής αξιολόγησης απόψεων και αναγκών έδειξαν ότι έμφαση πρέπει να δοθεί στην ανάπτυξη του σεβασμού των μαθητών προς τον εαυτό τους και τους άλλους, στην ανάπτυξη αξιών και στην ανάπτυξη της υπευθυνότητας, ατομικής και κοινωνικής. Ακολούθησε ο σχεδιασμός δύο παρεμβατικών προγραμμάτων, τα οποία στη συνέχεια εφαρμόστηκαν και αξιολογήθηκαν, με ποσοτικές και ποιοτικές μεθόδους. Πριν την εφαρμογή και αξιολόγηση των παρεμβατικών προγραμμάτων πραγματοποιήθηκαν μια σειρά από πιλοτικές μελέτες, προκειμένου να αναπτυχθούν έγκυρα και αξιόπιστα εργαλεία μέτρησης για την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητάς τους. Το πρώτο παρεμβατικό πρόγραμμα είχε στόχο την ανάπτυξη του τίμιου παιχνιδιού σε παιδιά πέμπτης τάξης δημοτικού. Οι μετρήσεις στις θετικές κοινωνικές συμπεριφορές (σεβασμός στις τυπικότητες των σπορ και στους συμπαίκτες) έδειξαν ότι, όταν οι μαθητές διδάχθηκαν και εξάσκησαν αυτές τις συμπεριφορές μέσα από τα παιχνίδια τους, στη συνέχεια τις υιοθέτησαν. Ταυτόχρονα, ο εντοπισμός των αρνητικών αθλητικών ηθικών συμπεριφορών (κλέψιμο και τέχνη νίκης) έκανε τα παιδιά της πειραματικής ομάδας να τις αποφεύγουν σε αντίθεση με τα παιδιά της ομάδας ελέγχου που δεν έδειξαν καμιά αλλαγή σε αυτές. Η επανάληψη αυτών των μετρήσεων δύο μήνες μετά την ολοκλήρωση του προγράμματος, έδειξαν ότι τα θετικά αποτελέσματα παρέμειναν σε ικανοποιητικά επίπεδα. Οι παράλληλες μετρήσεις που έγιναν στις μεταβλητές κλίμα τάξης, στάσεις, προσανατολισμός στο παιχνίδι και εσωτερική παρακίνηση, στήριξαν την αποτελεσματικότητα του προγράμματος και έδωσαν χρήσιμες πληροφορίες για τους παράγοντες που διευκολύνουν την ηθική και κοινωνική ανάπτυξη των παιδιών μέσα από αθλήματα στο σχολείο. Το δεύτερο παρεμβατικό πρόγραμμα είχε στόχο την ανάπτυξη της προσωπικής και κοινωνικής υπευθυνότητας μαθητών και μαθητριών πέμπτης δημοτικού στο μάθημα της φυσικής αγωγής με ποσοτικές και ποιοτικές μεθόδους έρευνας. Σε γενικές γραμμές, στα ποσοτικά δεδομένα, παρόλο που έδειξαν ότι υπήρξε βελτίωση της πειραματικής ομάδας σε σχέση με την ομάδα ελέγχου, στις βασικές μεταβλητές (προσωπική και κοινωνική υπευθυνότητα) στις παράλληλες μεταβλητές που αξιολογήθηκαν (κλίμα τάξης, στάσεις, εσωτερική παρακίνηση και γνώσεις) δε φάνηκαν οι σημαντικές διαφορές που αναμένονταν. Τα αποτελέσματα των ποιοτικών μετρήσεων στις μεταβλητές προσωπική και κοινωνική υπευθυνότητα, κλίμα τάξης και γνώσεις, συμφωνούσαν σε μεγάλο βαθμό με αυτά των ποσοτικών, ενώ μικρότερος βαθμός συμφωνίας παρατηρήθηκε στις μεταβλητές στάσεις και εσωτερική παρακίνηση. Τα κυριότερα γενικά συμπεράσματα ήταν ότι και τα δύο παρεμβατικά προγράμματα επέφεραν θετικές αλλαγές σε διαστάσεις της ηθικής και κοινωνικής ανάπτυξης, ενώ τα θετικά αποτελέσματα του παρεμβατικού προγράμματος για την ανάπτυξη του τίμιου παιχνιδιού διατηρήθηκαν στην επαναμέτρηση, 2 μήνες μετά τη λήξη του προγράμματος. Συνολικά, από τα αποτελέσματα φάνηκε ότι η ανάπτυξη της θετικής ηθικής και κοινωνικής συμπεριφοράς μέσα από τη φυσική αγωγή δε συμβαίνει αυτόματα, αλλά επιτυγχάνεται με δοκιμασμένα αποτελεσματικά προγράμματα που βασίζονται σε ισχυρές θεωρητικές αρχές.