Διαχρονική μελέτη των στάσεων προς τη φυσική δραστηριότητα και συμπεριφορές που σχετίζονται με την υγεία, μαθητών πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης

Abstract

Η παρούσα έρευνα αποτελεί μία διαχρονική μελέτη των συμπεριφορών: άσκηση, υγιεινή διατροφή (κατανάλωση φρούτων), κάπνισμα, χρήση ναρκωτικών και συμμετοχή σε πράξεις βίας στα γήπεδα χρησιμοποιώντας ως βάση τη θεωρία σχεδιασμένης συμπεριφοράς. Το δείγμα αποτέλεσαν 882 άτομα, 329 μαθητές και 553 μαθήτριες, που προέρχονταν από αστικές και ημιαστικές περιοχές της Ελλάδας και κατανέμονταν σε τρεις σχολικές βαθμίδες δημοτικό (187 άτομα), γυμνάσιο (398 άτομα) και λύκειο (297 άτομα). Σε τρεις χρονικές φάσεις, που απείχαν μεταξύ τους έξι μήνες και σε διάρκεια ενός έτους, εξετάστηκαν: α) η εξέλιξη των εξής ψυχο-κοινωνικών παραγόντων: στάσεις, αναλαμβανόμενος έλεγχος συμπεριφοράς και προθέσεις για τις εν λόγω συμπεριφορές, καθώς και η συχνότητα των συμπεριφορών, σε έλληνες μαθητές πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, β) η επίδραση του φύλου και της εκπαιδευτικής βαθμίδας στη διακύμανση των μεταβλητών της θεωρίας και της συχνότητας της συμπεριφοράς, γ) η συσχέτιση των μεταβλητών και των συμπεριφορών μεταξύ των φάσεων διεξαγωγής της έρευνας και δ) η ικανότητα των μεταβλητών της θεωρίας και των συμπεριφορών να προβλέπουν τις αντίστοιχες συμπεριφορές σε επόμενη χρονική φάση. Για την αξιολόγηση των μεταβλητών χρησιμοποιήθηκαν ερωτηματολόγια. Για την εξέταση των διαφορών των εξεταζόμενων μεταβλητών μεταξύ των φάσεων χρησιμοποιήθηκε η στατιστική ανάλυση διακύμανσης με επαναλαμβανόμενες μετρήσεις (Repeated Measures ANOVA), με ανεξάρτητους παράγοντες τη βαθμίδα εκπαίδευσης και το φύλο των μαθητών. Για τον έλεγχο συσχέτισης των μεταβλητών χρησιμοποιήθηκε η ανάλυση συσχέτισης. Τέλος, προκειμένου να μελετηθεί η ικανότητα των μεταβλητών της θεωρίας να προβλέπουν επόμενη συχνότητα συμπεριφοράς, χρησιμοποιήθηκε η ιεραρχική ανάλυση παλινδρόμησης (hierarchical regression). Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι μαθητές του λυκείου ελαττώνουν σταδιακά την πρόθεσή τους για άσκηση, τον αντιλαμβανόμενο έλεγχο προς την άσκηση, καθώς και τη συχνότητα άσκησης. Η συχνότητα κατανάλωσης φρούτων αυξανόταν σταδιακά μεταξύ των φάσεων για το συνολικό δείγμα των μαθητών ανεξάρτητα από τους παράγοντες βαθμίδα εκπαίδευσης και φύλο. Οι μαθητές του λυκείου αύξαναν σταδιακά την πρόθεσή τους και τον αντιλαμβανόμενο έλεγχο για κάπνισμα, καθώς και τη συχνότητα καπνίσματος. Η πρόθεση και ο αντιλαμβανόμενος έλεγχος για χρήση ναρκωτικών παρουσίασαν μεγάλη αύξηση στη δεύτερη και στην τρίτη φάση σε σχέση με την πρώτη φάση. Η συχνότητα συμμετοχής σε επεισόδια βίας παρουσίαζε αύξηση από την πρώτη στην τρίτη φάση της έρευνας. Η ανάλυση συχνότητας έδειξε θετικές συσχετίσεις μεταξύ όλων των εξεταζόμενων μεταβλητών για τις φάσεις της έρευνας, οι οποίες κυμάνθηκαν σε χαμηλά έως μέτρια επίπεδα, ανάλογα με τη συμπεριφορά. Ο έλεγχος της πρόβλεψης των συμπεριφορών έδειξε ότι η προηγούμενη συμπεριφορά συνεισέφερε σταθερά στην πρόβλεψη όλων των εξεταζόμενων συμπεριφορών. Η μεταβλητή του αντιλαμβανόμενου ελέγχου συμπεριφορά συνεισέφερε επιπλέον στην πρόβλεψη της άσκησης, της κατανάλωσης φρούτων, του καπνίσματος και της συμμετοχής σε επεισόδια βίας, ενώ η χρήση ναρκωτικών ουσιών ερμηνεύονταν, κατά ένα μέρος, από τις αντίστοιχες στάσεις προς τη συμπεριφορά. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, η ενασχόληση με την άσκηση στα πρώτα χρόνια της παιδικής ζωής αυξάνει σημαντικά την πιθανότητα υιοθέτησης της συμπεριφοράς σε επόμενα στάδια της ζωής. Αντίστοιχα η υιοθέτηση συνηθειών υγιεινής διατροφής σε πρώιμα στάδια αυξάνει την πιθανότητα υιοθέτησης υγιεινής διατροφής αργότερα. Είναι σημαντικό τα άτομα να αυξάνουν την αντίληψη ελέγχου για την άσκηση και την υγιεινή διατροφή προκειμένου να υιοθετήσουν τις συγκεκριμένες συμπεριφορές, ενώ οι παρεμβάσεις αντίστοιχα στο μάθημα της φυσικής αγωγής και στην αγωγή υγείας θα πρέπει να εστιάζονται στην κατεύθυνση αυτή. Περιορισμοί στην πρόσβαση με το κάπνισμα, αλλά και ο έλεγχος των παραγόντων που μπορούν να παροτρύνουν τους νέους προς το κάπνισμα, μπορούν να συμβάλουν αντίστοιχα στην ελάττωση της αντίληψης ελέγχου του καπνίσματος, στην ελάττωση της πρόθεσης για κάπνισμα και της συχνότητας καπνίσματος, ιδιαίτερα στους μαθητές γυμνασίου και λυκείου. Αντίστοιχα, θα πρέπει να λαμβάνονται μέτρα, όπως εφαρμογή προγραμμάτων στάσεων, για την ελάττωση της πιθανότητας καπνίσματος σε πρώιμη ηλικία. Παρόμοια προγράμματα στάσεων θα μπορούσαν να πραγματοποιηθούν για τις συμπεριφορές χρήσης ναρκωτικών και συμμετοχής σε επεισόδια βίας. Αντίστοιχα η αύξηση των εμποδίων για τη συμμετοχή σε επεισόδια βίας θα μπορούσε να συμβάλει στην μικρότερη συμμετοχή των μαθητών σε επεισόδια βίας. Περαιτέρω έρευνες θα μπορούσαν να εστιαστούν στη διερεύνηση των παραγόντων που συμβάλουν στη διαμόρφωση της αντίληψης του ελέγχου για όλες τις εξεταζόμενες συμπεριφορές. Ειδικότερα, στους μαθητές λυκείου, θα μπορούσαν να διερευνηθούν οι παράγοντες που συντελούν στην ελάττωση της αντίληψης ελέγχου για υγιεινές συμπεριφορές άσκηση και υγιεινή διατροφή και στην αύξηση της αντίληψης ελέγχου για τις ανθυγιεινές συμπεριφορές κάπνισμα και συμμετοχή σε επεισόδια βίας.