Αρχαιολογικό μουσείο και παιδί της σχολικής ηλικίας στην Ελλάδα: η ιστορική αναδρομή και η σύγχρονη θεσμική και θεωρητική πραγματικότητα και πρακτική, μέσα από τη μελέτη περίπτωσης του εκπαιδευτικού προγράμματος "Ταξίδια και Εμπόριο στη μινωική εποχή" του Αρχαιολογικού Μουσείου Ρεθύμνου.

Abstract

Η παρούσα εργασία είναι μία συμβολή στην ιστορία της μη τυπικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα. Παρουσιάζεται, πρώτον, η γενεαλογία της μουσειοπαιδαγωγικής, μέσα από το πρίσμα των μουσειοπαιδαγωγικών πρακτικών για παιδιά της σχολικής ηλικίας στα ελληνικά αρχαιολογικά μουσεία, από τον 19° αιώνα. Και δεύτερον διερευνάται η σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα, μέσα από τη βιβλιογραφική ιστορική μελέτη του θεσμικού και θεωρητικού πλαισίου, αλλά και μέσα από τα αποτελέσματα της ποιοτικής έρευνας, που πραγματοποιήθηκε με τη μελέτη περίπτωσης της εφαρμογής του εκπαιδευτικού προγράμματος Ταξίδια και Εμπόριο στη μινωική εποχή, στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ρεθύμνου, σε 76 παιδιά της Γ' Δημοτικού. Στην έρευνα συμμετείχαν ακόμη οι πέντε εκπαιδευτικοί των παιδιών, οι τρεις αρχαιολόγοι που σχέδιασαν το Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα και τρεις φύλακες του Μουσείου. Με τη λέξη γενεαλογία εννοούμε την ιστορική αναδρομή της μουσειοπαιδαγωγικής, στη χρονική διαδοχή ανθρώπων και γεγονότων που συνέβαλαν στην ανάπτυξη θεωρητικού διαλόγου, ιδιαίτερα στη σχέση αρχαιολογικού μουσείου και παιδιού. Η έρευνα στηρίζεται στο επιστημολογικό πλαίσιο του ανθρωπιστικού κονστρουκτιβιστικού παραδείγματος και ειδικότερα στις κοινωνικο-πολιτισμικές θεωρίες του εποικοδομητισμού και στις ερμηνευτικές-φαινομενολογικές θεωρίες. Για την εκπόνησή της δώσαμε έμφαση στην πρακτική κατανόηση και ερμηνεία των ανθρώπινων δράσεων. Το μέσο για τη συγκέντρωση και την κατανόηση των ερευνητικών δεδομένων είναι ο λόγος (discourse) τόσο του μουσείου και της επίσημης εκπαίδευσης μέσω των ιστορικών πηγών όσο και των δρώντων ατόμων στην έρευνα, δηλαδή η γραπτή και προφορική αφήγηση των εμπειριών, των βαθύτερων σκέψεων και των γνώσεών τους. Τα συμπεράσματα της μελέτης φανερώνουν πως η μουσειοπαιδαγωγική στην Ελλάδα έχει βαθύτερες ρίζες απ’ αυτές που πιστεύαμε μέχρι πρόσφατα. Σ’ όλο αυτό το διάστημα, από τη συγκρότηση του νεοελληνικού κράτους ώς τη Μεταπολίτευση, υπήρξαν συνέχειες και ασυνέχειες, πρόσωπα και θεσμικές πράξεις, που, πραγματικά, λειτούργησαν ως «σταυροφόροι» υπέρ της παιδαγωγικής αξίας των μουσείων τόσο στον χώρο τους όσο και στον χώρο της εκπαίδευσης. Πολλά από αυτά τα πρόσωπα, μαζί με τις ιδέες τους ξεχάστηκαν, εξαιτίας των πολιτικών συνθηκών ή επιλογών. Από τη δεκαετία του 1980 άρχισε να γίνεται πάλι λόγος για τον παιδαγωγικό ρόλο των μουσείων, σαν να ήταν κάτι νέο και πρωτάκουστο, το οποίο η χώρα έπρεπε να αποδεχτεί και να αξιοποιήσει. Σήμερα, η σχέση παιδιού και αρχαιολογικού μουσείου χαρακτηρίζεται από ωριαίες ετήσιες συναντήσεις, συνήθως, στο πλαίσιο μίας σχολικής εκπαιδευτικής εκδρομής. Οι σχέσεις, όμως, δεν ευδοκιμούν μ’ αυτόν τον τρόπο, ακόμη κι αν φαίνεται μέσα απ’ αυτήν την εργασία πως καλλιεργούνται θετικά συναισθήματα. Χρειάζεται συστηματική οργάνωση και συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων φορέων.