Εκπαιδευτικά προγράμματα και παιδαγωγικές εφαρμογές των μουσείων

Abstract

Σκοπός της παρούσας έρευνας είναι να μελετήσει τις σχέσεις και τις πρακτικές που χαρακτηρίζουν τις σύγχρονες μουσειακές μελέτες με βάση την προσέγγισή τους ως εμπειρίας, εκπαίδευσης και έρευνας που αναδεικνύονται από την λειτουργία των μουσείων. Έτσι, στόχος της διατριβής είναι να διερευνήσει τις εκπαιδευτικές δυνατότητες των μουσείων ως χώρων αισθητικής και πολιτισμικής αγωγής. Ακόμη, να μελετήσει τα εκπαιδευτικά προγράμματα, ειδικότερα των μουσείων των ΗΠΑ, και την συμβολή τους στην καλύτερη μουσειακή αγωγή. Τέλος να διερευνήσει τις σημερινές πρακτικές και δυνατότητες των Ελληνικών μουσείων για την παιδεία και ανάπτυξη της κοινωνίας. Αρχικά μελετάται η λειτουργία του μουσείου σε σχέση με τη μουσειακή εκπαίδευση και ειδικότερα ο σχεδιασμός η προετοιμασία και η προσφορά των επισκέψεων (κεφ. 1). Εξετάζεται η επίδραση των μουσείων και των μουσειακών επισκέψεων για μία καλύτερη στάση ζωής ιδιαίτερα των παιδιών (κεφ. 2). Γίνεται αναφορά στο παρελθόν, το παρόν και στις προσδοκίες των μουσείων, καθώς σήμερα καλούνται να συμβάλουν στη δημιουργική εμπειρία και από χώροι προσέλκυσης παθητικών παρατηρητών να γίνουν κέντρα δράσης και αναζήτησης (κεφ. 3). Ακόμη, εξετάζονται πτυχές της Ευρωπαϊκής εμπειρίας, με αναφορές και στην Ιαπωνική και Αυστραλιανή. Στη συνέχεια μελετάται η πολιτική και οι πρακτικές που ακολουθούνται σε γνωστά μουσεία των ΗΠΑ (κεφ. 4). Τέλος μελετάται η Ελληνική πραγματικότητα (κεφ. 5) και παρουσιάζονται τα αποτελέσματα μίας έρευνας πεδίου σε μαθητές γυμνασίων και λυκείων με στόχο να εκτιμηθούν οι εκπαιδευτικές δυνατότητες των μουσείων στην Ελλάδα και να γίνουν βελτιωτικές προτάσεις. Τα κύρια στοιχεία πρωτοτυπίας και συνεισφοράς της παρούσας διατριβής είναι η κριτική ανάλυση της μουσειακής εκπαίδευσης στις ΗΠΑ και Ευρώπη, η συγκριτική μελέτη των εκπαιδευτικών προγραμμάτων των μουσείων στις ΗΠΑ και η έρευνα πεδίου μεταξύ των μαθητών για τις δυνατότητες των Ελληνικών μουσείων ως χώρων αισθητικής αγωγής. Τα συμπεράσματα και οι προτάσεις της παρούσης διατριβής συνοψίζονται ως εξής: 1. Εκπαιδευτικός στόχος των μουσείων είναι η ανάπτυξη της επιστημονικής περιέργειας της ιστορικής αντίληψης και των καλλιτεχνικών αξιών. Παρακινούν τους επισκέπτες να ερευνούν με φυσικό, διανοητικό, και συναισθηματικό τρόπο ώστε να εκτιμούν το ωραίο, ενθαρρύνοντας την ανάπτυξη της ευαισθησίας και της πνευματικής αντίληψης. 2. Η εμπειρία στο μουσείο πρέπει να οδηγεί στην εξερεύνηση, την ανάπτυξη ιδεών, την έμπνευση και στη βαθύτερη κατανόηση, ανοίγοντας δρόμο στο συναίσθημα και στην κριτική σκέψη. Η εμπειρία με τα εκθέματα επιτρέπει την ανάπτυξη δεξιοτήτων, για τις οποίες είναι απαραίτητος ένας καλός σχεδιασμός από το σχολείο και το μουσείο. Η προσέγγιση των νέων στο μουσειακό υλικό πρέπει να διευρύνει την προοπτική τους καλλιεργώντας την δημιουργικότητα και ενθαρρύνοντας τη συμμετοχή. 3. Η μουσειακή εμπειρία περιλαμβάνει παρατήρηση, πειραματισμό και συζήτηση, με φυσική αντιπαραβολή αλλά και με χρήση της τεχνολογίας. Τα μουσεία πρέπει να υπηρετούν την κοινωνία μέσω της μετάδοσης γνώσης της ανάπτυξης δεξιοτήτων, της δημιουργίας αισθητικής της ενδυνάμωσης κοινοτικών δεσμών και της μετάδοσης αξιών. 4. Πρέπει να δοθεί μεγάλη προσοχή στη μουσειακή άσκηση καθώς η μάθηση μπορεί να προέλθει από τη στοχαστική σκέψη και την εφαρμογή της επιστημονικής γνώσης. Ακόμη να δοθεί ιδιαίτερη σημασία στην επιλογή προσωπικού, με γνώση του ευρύτερου αντικειμένου και συγκεκριμένων συλλογών, ώστε να ενθαρρύνει την δημιουργικότητα μέσα από κατάλληλη διδασκαλία. Έτσι η μουσειακή εμπειρία θα εξελιχθεί σε μια μελέτη ζωής η οποία είναι δυνατή με την εισαγωγή καλά οργανωμένων προγραμμάτων. 5. Ο καλός σχεδιασμός και προετοιμασία αποτελούν τα θεμέλια για μία επιτυχή μουσειακή επίσκεψη. Πέραν της δημιουργίας περιεχομένου της επίσκεψης σχετικού με ό,τι οι μαθητές μελετούν, απαιτείται και επαρκής προετοιμασία τους ώστε να μπορέσουν να λάβουν ενεργό μέρος πριν, κατά και μετά την επίσκεψη. 6. Η προετοιμασία μουσειακών προγραμμάτων για τον ελεύθερο χρόνο είναι μία πρόκληση καθώς έχουν αλλάξει οι επιθυμίες των σημερινών επισκεπτών που αναζητούν νέα οράματα και έχουν νέες προσδοκίες νέο τρόπο διασκέδασης και εργασίας. Το μουσείο πρέπει να προκαλεί προβληματισμό και κριτική σκέψη γιατί χωρίς αυτά δεν επέρχεται μάθηση. 7. Με κατάλληλα προγράμματα και τη συνεργασία με τα σχολεία, τα Ελληνικά μουσεία μπορούν να παίξουν σημαντικό εκπαιδευτικό ρόλο. Πρέπει όμως να προσαρμοστούν στη νέα εποχή, στις νέες τεχνολογίες και αντιλήψεις. Χρειάζονται ικανή επιχορήγηση ώστε να μπορούν να παρουσιάζουν σύγχρονα εκθέματα, όχι μόνο παλαιό ή για κέρδος. Για να είναι αποδοτικότεροι, οι επιμελητές μουσείων πρέπει να είναι καλά ενημερωμένοι. 8. Υπάρχουν διαφορετικές αντιλήψεις λειτουργίας μεταξύ παραδοσιακών και νέων μουσείων. Μερικοί πιστεύουν ότι τα νέα μουσεία υποκύπτουν στην καταναλωτική πίεση, και ότι οι χώροι πωλήσεων απαξιώνουν τα εκθέματα. Τα μουσεία, όμως μπορούν να επιδράσουν θετικά, ανάλογα και με τη συμπεριφορά και τις πρακτικές του προσωπικού τους. Προς τούτο πρέπει να υπάρχει συνεργασία μεταξύ των εργαζομένων που να βασίζεται σε κώδικα αρχών και κανόνες λειτουργίας. 9. Πολλά μουσεία έχουν υιοθετήσει την αντίληψη ότι μπορούν να γίνουν χώροι συνάντησης ανθρώπων με πρωτοπορία. Έτσι και στην Ελλάδα, το Μουσείο Μπενάκη έχει προσαρμοστεί στις σύγχρονες συνθήκες προσφέροντας την ευκαιρία αγορών και εστίασης, ενώ ανάλογα λειτουργεί και το Κυκλαδικό Μουσείο Τέχνης. Οι υπερασπιστές του σύγχρονου μουσείου πιστεύουν ότι χωρίς την προσαρμογή στις σύγχρονες αντιλήψεις, τα μουσεία θα γίνουν μαυσωλεία και θα αποκοπούν από την κοινωνία. 10. Από τα αποτελέσματα της έρευνας πεδίου φαίνεται ότι δεν υπάρχουν σημαντικές διαφορές απόψεων για τα μουσεία μεταξύ μαθητών της Μαγνησίας και της Αττικής. Ένα μεγάλο ποσοστό μαθητών θεωρεί τα μουσεία ως χώρους μάθησης και είναι σχετικά προετοιμασμένοι για την επίσκεψη. Ενημερώνονται για νέες εκθέσεις κυρίως από τα ΜΜΕ και το σχολείο ενώ για τα εκθέματα κυρίως από τους δασκάλους. Μεγάλο ποσοστό θεωρεί ότι τα εκπαιδευτικά προγράμματα είναι απαραίτητα για την καλύτερη αξιολόγηση των εκθεμάτων. Επίσης θεωρούν ότι ο σκοπός της επίσκεψης ήταν μορφωτικός και ότι τα μουσεία είναι χώροι ιστορικής αξίας. Πολλοί μαθητές δεν επισκέπτονται τα μουσεία λόγω κακών ωρών λειτουργίας ενώ μερικούς δεν τους ενδιαφέρει το περιεχόμενο. Σε μεγάλο ποσοστό δήλωσαν ότι θα επισκέπτονταν τα μουσεία έστω και αν υπήρχε εισιτήριο. Σημαντικό ποσοστό δήλωσε ότι δεν καλύφθηκαν οι προσδοκίες τους από την ξενάγηση ή ότι ήταν ελλιπής. 11. Το μουσείο προσφέρει δια-βίου μάθηση και έτσι κάθε μέλος της κοινωνίας μπορεί να παρακολουθεί τις επιστημονικές εξελίξεις και τις κοινωνικές μεταρρυθμίσεις. Για να βελτιωθεί η ποιότητα των επισκέψεων στα Ελληνικά μουσεία πρέπει: α) να μελετηθούν η αποτελεσματικότητα των εκθεμάτων και οι αναγκαίοι τρόποι βελτίωσης β) να βελτιωθεί ο κανονισμός του προσωπικού ώστε είναι πιο αποτελεσματική η προσφορά τους γ) να αναμιχθούν οι καλές και μη καλές τέχνες με στόχο την πληρέστερη αντίληψη τέχνης και πολιτισμού, δ) να γίνει αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών, και ε) να αναζητηθούν νέοι τρόποι αντιμετώπισης του επισκέπτη. Από τη σύγκριση των Ελληνικών μουσείων με τα μουσεία των ΗΠΑ και της Ευρώπης, προκύπτουν οι εξής ομοιότητες, διαφορές και ελλείψεις: α) Τα Ελληνικά μουσεία έχουν ίδιους στόχους με τα μουσεία των ΗΠΑ και της Ευρώπης β) Είναι ανοικτά λιγότερες ώρες ενώ υπάρχει λιγότερη δημόσια προβολή του έργου τους. Τα ξένα μουσεία έχουν καλύτερη εξυπηρέτηση των επισκεπτών, με αποτέλεσμα τη μεγαλύτερη προσέλκυση του κοινού, γ) Τα Ελληνικά μουσεία δεν διαθέτουν ικανό ειδικευμένο προσωπικό ώστε να μπορούν να εφαρμόζουν νέες μεθόδους και τεχνολογίες. Εν κατακλείδι, αυτό που κάνει τη μουσειακή εκπαίδευση μοναδική σε παγκόσμιο επίπεδο είναι η δημιουργικότητα σε όλα τα επίπεδα της μάθησης η παγκόσμια ανταλλαγή ιδεών και επικοινωνίας μεταξύ των εκπαιδευτών των μουσείων, και η κοινώς αποδεκτή άποψη πως η μουσειακή εκπαίδευση πρέπει να φτάνει στην καρδιά της εμπειρίας, γιατί έτσι θα προσφέρει ουσιαστικά στην κοινωνία.