Οι επιδράσεις της ηθικής στους Ολυμπιακούς Αγώνες της αρχαιότητας : από την έναρξη των αγώνων έως το τέλος της κλασικής εποχής (776 - 336 π.Χ.)

Abstract

Οι Ολυμπιακοί Αγώνες της αρχαιότητας διέγραψαν μια πορεία που ήταν ταυτισμένη με το ηθικό υπόβαθρο των κοινωνιών της αρχαίας Ελλάδας. Ξεκίνησαν ως μια θρησκευτική τελετουργία προς τιμή του Ολύμπιου Δία και συνέχισαν να διατηρούν για αιώνες τον θρησκευτικό τους χαρακτήρα. Κάτω από τη διακριτική επίβλεψη του ιερατείου απέκτησαν θεσμική οντότητα και έτσι πρόβαλε και αναπτύχθηκε για πρώτη φορά η έννοια του αθλητισμού. Το ηθικό περιεχόμενο των Ολυμπιάδων αποτύπωνε κάθε φορά και την ηθική συγκρότηση του κοινωνικού συνόλου, και ήταν ανάλογο με τις επικρατούσες ηθικές αρχές της κάθε εποχής. Έτσι στους αρχαϊκούς χρόνους, όπου ο άνθρωπος ήταν δεμένος με την παράδοση και τη θρησκεία και όπου το θρησκευτικό συναίσθημα διαμόρφωνε την ηθική υπόσταση της κοινωνίας, οι Ολυμπιακοί Αγώνες διεξάγονταν μέσα στα πλαίσια μιας αυστηρής θρησκευτικής ηθικής. Έχοντας οι Αγώνες, από τη γέννησή τους, βαθύτατο θρησκευτικό προσανατολισμό, παρέμειναν στην πορεία τους στενά συνδεμένοι με τη θρησκευτικότητα του λαού και στηρίχθηκαν στο ηθικό υπόβαθρο, εκείνο ακριβώς που απέρρεε από τις δοξασίες και τις επιταγές της θρησκείας. Μπορούμε επομένως να υποστηρίξουμε ότι η διεξαγωγή των Αγώνων εξελίχθηκε για αιώνες μακριά από ενέργειες αντίθετες προς τους κανονισμούς, ιδιαίτερα όταν ήταν φανερό πως κάθε μορφή παράβασης ξεπερνούσε τα στενά πλαίσια της καταπάτησης των θεσμικών κανόνων μιας απλής αθλητικής αναμέτρησης και αποκτούσε την έννοια του θρησκευτικού ανομήματος, προσβάλλοντας τους θεούς, προς τιμή των οποίων διεξάγονταν οι Αγώνες. Όσο χρόνο λοιπόν υπερίσχυε το θρησκευτικό συναίσθημα στις κοινωνίες των ελληνικών πόλεων, η απορρέουσα θρησκευτική ηθική αποτελούσε εγγύηση για τους απαραβίαστους όρους και κανόνες των Ολυμπιακών Αγώνων. Με το πέρασμα στην κλασική εποχή και την επικράτηση των φιλοσοφικών θεωριών, οι θρησκευτικές πεποιθήσεις του λαού κλονίζονται και η ύπαρξη των θεών αρχίζει να αμφισβητείται. Παράλληλα, μέσα σ’ αυτό το πρόσφορο έδαφος που δημιούργησε ο φιλοσοφικός στοχασμός, θα ευδοκιμήσει η διδασκαλία της σοφιστικής αντίληψης του ωφελιμισμού, με συνέπεια ο άνθρωπος να παρεκκλίνει από τη θρησκευτική του πορεία και να στραφεί προς τη διεκδίκηση του ατομικού συμφέροντος και τη χρησιμοθηρία. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες θα αρχίσουν πλέον να αποβάλλουν τον θρησκευτικό τους χαρακτήρα και οι αγωνιζόμενοι, αποκτώντας τη νοοτροπία του επαγγελματία αθλητή, θα συμμετέχουν σ’ αυτούς όχι πια ως προσκυνητές του Ολύμπιου Δία, αλλά ως διεκδικητές μιας προσοδοφόρας νίκης. Μέσα σ’ αυτήν τη νέα ηθική πραγματικότητα εκδηλώνονται, από το τέλος του 5ου αι. π. X., οι πρώτες παραβατικές ενέργειες, οι οποίες θα κλιμακωθούν κατά τη διάρκεια του 4ου αιώνα. Έτσι θα συναντήσουμε παραβιάσεις του θεσμού της εκεχειρίας, «μεταδημοτεύσεις» αθλητών σε πλούσιες πόλεις με οικονομικά ανταλλάγματα, ακόμη και κατάκτηση της νίκης κατόπιν δωροδοκίας των αντιπάλων. Είναι φανερό ότι οι Ολυμπιακοί Αγώνες της αρχαιότητας εισέρχονται σε μια κρίση, η οποία θα συνεχιστεί σε ολόκληρη την υπόλοιπη πορεία τους έως την οριστική τους κατάργηση.