Κάπνισμα και άσκηση : αποτελεσματικά μηνύματα για αλλαγή στάσεων σε προγράμματα αγωγής υγείας που απευθύνονται σε μαθητές και φοιτητές

Abstract

Σκοπός της παρούσας διατριβής ήταν να διερευνήσει την επίδραση διαφορετικών μηνυμάτων κατά του καπνίσματος και υπέρ της άσκησης σε μαθητές/τριες και νεαρούς ενήλικες μέσα από τη θεωρία της Σχεδιασμένης Συμπεριφοράς και τη θεωρία της Πειθούς. Συγκεκριμένα διερευνήθηκε η επίδραση μηνυμάτων με διαφορετική ποιότητα επιχειρημάτων και η επίδραση μηνυμάτων από διαφορετική πηγή. Η Θεωρία Σχεδιασμένης Συμπεριφοράς προσπαθεί να εξηγήσει την υιοθέτηση της συμπεριφοράς του καπνίσματος μέσα από την πρόθεση, τις στάσεις, τον αντιλαμβανόμενο έλεγχο, το κοινωνικό πρότυπο και την προσθήκη νέων παραγόντων (όπως η ενημέρωση). Η θεωρία της Πειθούς και πιο συγκεκριμένα το μοντέλο Πιθανής Επεξεργασίας μελετά την αλλαγή των στάσεων μέσα από μηνύματα. Το μοντέλο δέχεται ότι το άτομο όταν έρχεται σε επαφή με ένα μήνυμα επηρεάζεται είτε από την κεντρική οδό είτε από την περιφερειακή. Στην κεντρική οδό το άτομο επεξεργάζεται λεπτομερώς τις πληροφορίες του μηνύματος για να δεχτεί ή να απορρίψει τη θέση που αυτό πρεσβεύει, ενώ στην περιφερειακή οδό το άτομο δε θέλει ή δεν μπορεί να επεξεργαστεί τα επιχειρήματα του μηνύματος και αποφασίζει αν θα αποδεχθεί ή όχι τη θέση του μηνύματος από άλλες πληροφορίες (π.χ. την πηγή του μηνύματος). Πραγματοποιήθηκαν 5 ανεξάρτητες έρευνες. Στις έρευνες αυτές συμμετείχαν φοιτητές/φοιτήτριες Τ.Ε.Φ.Α. Α. και μαθητές/μαθήτριες δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Ως εργαλεία μέτρησης χρησιμοποιήθηκαν αποκλειστικά ερωτηματολόγια. Στην πρώτη έρευνα αξιολογήθηκε η επίδραση αντι-καπνιστικών μηνυμάτων με ισχυρά ή μη ισχυρά επιχειρήματα σε φοιτητές/τριες (Ν=64) και σε μαθητές/τριες (Ν=69), και φάνηκε ότι το μήνυμα με τα μη ισχυρά επιχειρήματα προκάλεσε περισσότερες αλλαγές προς την επιθυμητή κατεύθυνση. Ως προς τις γνωστικές αποκρίσεις στους φοιτητές/τριες το μήνυμα με τα ισχυρά επιχειρήματα ήταν αποτελεσματικότερο. Στη δεύτερη έρευνα εξετάστηκε αν η διαφοροποίηση της αξιοπιστίας της πηγής στα μηνύματα της προηγούμενης έρευνας επηρέαζε τις στάσεις μαθητών (Ν=Τ 15). Βρέθηκε ότν η πειραματική διαδικασία βελτίωσε την ενημέρωση που πίστευαν ότι είχαν τα άτομα και επιπλέον, η μη ισχυρή πηγή ανεξάρτητα από τα επιχειρήματα του μηνύματος που περιείχε, μείωσε την πρόθεση των εφήβων να καπνίσουν αν δεν υπήρχαν βλάβες στην υγεία τους από το κάπνισμα. Η τρίτη έρευνα ακολούθησε την πειραματική διαδικασία της προηγούμενης έρευνας (2ης), με συμμετέχοντες φοιτητές/τριες (Ν= 97). Από τα αποτελέσματα της έρευνας φάνηκε ότι αποτελεσματικότερο προς την επιθυμητή κατεύθυνση, ήταν το μήνυμα με την ισχυρή πηγή ανεξάρτητα από την ποιότητα των επιχειρημάτων, καθώς αύξησε τον αντιλαμβανόμενο έλεγχο της συμπεριφοράς και τις γνωστικές αποκρίσεις. Στην τέταρτη έρευνα διερευνήθηκε η διαφοροποίηση της πηγής μηνυμάτων σε ομότιμη και μη ομότιμη σε φοιτητές. Τα επιχειρήματα που περιλάμβαναν ήταν ισχυρά αντικαπνιστικά (από την πρώτη έρευνα) και υπέρ της άσκησης, και συμμετείχαν φοιτητές (Ν=73). Από τα αποτελέσματα της έρευνας φάνηκε ότι βελτιώθηκε η ενημέρωση για όλες τις πειραματικές ομάδες και αυξήθηκε ο αντιλαμβανόμενος έλεγχος της συμπεριφοράς. Στη τελευταία έρευνα διερευνήθηκε η αποτελεσματικότητα μηνυμάτων από ομότιμη ή μη ομότιμη πηγή σε εφήβους (Ν=91). Τα μηνύματα περιλάμβαναν μη ισχυρά αντικαπνιστικά επιχειρήματα και μη ισχυρά επιχειρήματα υπέρ της άσκησης. Από τα αποτελέσματα φάνηκε ότι η πειραματική διαδικασία αύξησε την ενημέρωση των συμμετεχόντων, μείωσε τον αντιλαμβανόμενο έλεγχο και αύξησε το κοινωνικό πρότυπο, ανεξάρτητα από την πηγή του μηνύματος. Συνοπτικά, στους μαθητές/τριες θα πρέπει να χρησιμοποιούνται γραπτά μηνύματα κατά του καπνίσματος με μη ισχυρά επιχειρήματα, να χρησιμοποιούνται μη ισχυρές πηγές. Όταν το μήνυμα περιλαμβάνει επιχειρήματα κατά του καπνίσματος και υπέρ της άσκησης, τότε για τους μαθητές/τριες η ομότιμη πηγή του μηνύματος είναι αποτελεσματικότερη από τη μη ομότιμη. Από την άλλη πλευρά στους φοιτητές/τριες είναι προτιμότερο να χρησιμοποιούνται και οι δύο τύποι γραπτών μηνυμάτων (με ισχυρά επιχειρήματα, με μη ισχυρά επιχειρήματα). Στην συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα είναι σημαντικότερο να χρησιμοποιείται ισχυρή πηγή ανεξάρτητα της ποιότητας των επιχειρημάτων. Τέλος, στα γραπτά μηνύματα κατά του καπνίσματος και υπέρ της άσκησης με ομότιμη ή μη ομότιμη πηγή δε φαίνεται να υπάρχει διαφοροποίηση.