Η επίδραση του τύπου του υποστρώματος και της βλάστησης στην ποικιλία και αφθονία των ασπόνδυλων στο Δέλτα του Σπερχειού

Abstract

Η παρούσα ερευνητική εργασία εξετάζει τη συσχέτιση της αφθονίας και της βιοποικιλότητας των μακροασπονδύλων στο Δέλτα του Σπερχειού με την ποιότητα του υποστρώματος και της βλάστησης. Για τη μελέτη της συσχέτισης καταστρώθηκε σχέδιο δειγματοληψιών με 5 σταθμούς κατά μήκος της διαπαλιροιακής ζώνης της εκβολικής περιοχής του Σπερχειού ποταμού. Οι δειγματοληψίες πραγματοποιήθηκαν τον Αύγουστο του 2000 και τον Ιανουάριο του 2001 με τη βοήθεια ειδικού πυρηνοδειγματολήπτη. Συλλέχθηκαν και αναγνωρίστηκαν 170 άτομα ζωικών οργανισμών που ανήκαν σε 9 taxa. Τα χαρακτηριστικά είδη της μακροασπόνδυλης κοινότητας που αναγνωρίστηκαν ήταν οι πολύχατοι Hediste diversicolor, Harmothoe sp., Leiochone sp, τα δεκάποδα Carcinus aestuaris , Upogebia littoralis , Cerastoderma glaucum, Tellina nitida, Solen marginatus και το γαστερόποδο Cyclope neritea. Παράλληλα, με τη συλλογή των μακροασπονδύλων, πραγματοποιήθηκαν δειγματοληψίες για την καταγραφή της ποιότητας του ιζήματος καθώς και καταγραφή της υπάρχουσας βλάστησης. Αναγνωρίστηκαν τρία είδη φυκών, Zostera marina, Posidonia oceanica , Cymodocea nodosa, τα οποία εμπλουτίζουν τον πυθμένα με την οργανική ουσία η οποία αποτελεί σημαντικό μέρος του θρεπτικού υποστρώματος των πολυχαίτων. Η ζώνη αυτή των φυκών βρίσκεται σε σχηματισμούς ’’θαλάσσιων λιβαδιών" και σε βάθη από 2-5m. Η εκτίμηση της βλάστησης και η συσχέτιση με την αφθονία των ασπονδύλων έγινε με τις τιμές της οργανικής ύλης που μετρήθηκαν στη συγκεκριμένη περιοχή, και οι οποίες κυμάνθηκαν από 2,61 % μέχρι 9,74 % για τη θερινή περίοδο (Αύγουστος 2000) και από 0,99 % μέχρι 5,09 % για τη χειμερινή περίοδο. Από τη σύγκριση της περιεκτικότητας της οργανικής ουσίας στο ίζημα, φαίνεται ότι σε όλες τις θέσεις δειγματοληψίας είναι μεγαλύτερη τον Αύγουστο σε σχέση με τον Ιανουάριο. Η διαφορά αυτή υπάρχει διότι σχετίζεται με τους ετήσιους κύκλους εναλλαγής της βλάστησης των φυκών της ευρύτερης περιοχής. Η μηχανική ανάλυση των δειγμάτων ιζήματος έδειξε ότι κατά το μεγαλύτερο ποοσοτό τους ήταν ιλυοπηλώδη. Επίσης πραγματοποιήθηκε κοκκομετρική ανάλυση των δειγμάτων για την εξακρίβωση του μεγέθους τους. Γενική διαπίστωση ήταν ότι η σύσταση των υποστρωμάτων παρουσίαζε σημαντική ομοιότητα τόσο ως προς τα ποσοστά συμμετοχής όσο και ως προς το μέγεθος των κόκκων. Σε όλους τους σταθμούς δειγματοληψίας παρατηρήθηκε μαύρο στρώμα υδρόθειου στο ίζημα. Το αερόβιο τμήμα του ιζήματος κυμαίνονταν από 0,5-1 mm . Η εξέταση της ποιότητας του ιζήματος έδωσε σαφή εικόνα τοπικής επιβάρυνσης του ιζήματος της διαπαλιρροιακής ζώνης του Δέλτα του Σπερχειού με νιτρικά και φωσφορικά ιόντα στις περιοχές εκφορτίσεων, αφού υπήρχαν τοπικά αυξημένες συγκεντρώσεις τους. Παρατηρήθηκε εποχιακή μεταβολή της ποικιλότητας και της αφθονίας των μακροασπονδύλων παρουσιάζοντας τη θερινή περίοδο μικρότερο ποσοστό αφθονίας βιομάζας (8,16 %) το Cyclope neritea, ενώ το μεγαλύτερο (68,4%) ήταν για το είδος Hediste diversicolor στον ίδιο σταθμό. Αντίθετα, τη χειμερινή περίοδο παρατηρήθηκε μεγαλύτερη ποσοστιαία συμμετοχή της βιομάζας στο Cerastoderma glaucum (52,9%), ενώ η μικρότερη (0,62%) στο Hediste diversicolor. Διαπιστώθηκε ότι η παρουσία των κοινών ευρίοικων ειδών (Hediste diversicolor) της εκβολικής συνεύρεσης, δημιουργεί πανιδική ομοιότητα μεταξύ όλων των σταθμών, ιδιαίτερα τη θερινή περίοδο. Η παρατηρηθείσα υποβάθμιση της βιοποικιλότητας οφείλεται στις αγροχημικές επιβαρύνσεις της κοιλάδας του Σπερχειού, εξαιτίας του τρόπου διαχείρισης, οι οποίες καταλήγουν μέσω εκφορητικών διαύλων στο Δέλτα μεταβάλλοντας τα φυσικοχημικά χαρακτηριστικά. Για τη μελέτη της δυναμικής της ασπόνδυλης βενθικής κοινότητας εφαρμόστηκε ο παραμετρικός συντελεστής συσχέτισης σειράς Spearman ο οποίος και έδειξε θετική συσχέτιση της αφθονίας ατόμων και βιομάζας με τη θερμοκρασία νερού τον Ιανουάριο, την αναλογία ιλύος και οργανικών στο ίζημα, τη συγκέντρωση των νιτρικών καθώς και τη θετική συσχέτιση της βιοποικιλότητας με την αναλογία της άμμου στο ίζημα, τη συγκέντρωση νιτρικών και αμμωνιακών αλάτων. Η ανάλυση των δειγμάτων έδειξε ότι οι διακυμάνσεις της θερμοκρασίας ασκούν σημαντική επίδραση στην ποιοτική και ποσοτική σύνθεση της πανίδας. Η ομαδοποίηση των σταθμών δειγματοληψίας για- όλους τους βιοδείκτες (αφθονία, ποικιλότητα, ομοιομορφία) και για τις δύο περιόδους συνολικά έδειξε τρεις ομάδες σταθμών: τους 4 και 5 με ποσοστό ομοιότητας 85% τους Σταθμούς 2 και 3 με ποσοστό ομοιότητας 87% και το Σταθμό 1 με μικρότερη συγγένεια. Ανάλογα είναι τα συμπεράσματα στα οποία καταλήγουμε με το δικτυωτό Sorensen λαμβάνοντας υπόψη και τις δύο δειγματοληψίες. Η παραπάνω διαφοροποίηση ερμηνεύεται αν ληφθεί υπόψη η γενική διαμόρφωση τριών οικοθέσεων όσον αφορά την πανιδική ομοιότητα των βενθικών μακροασπονδύλων, σύμφωνα με τον τριμερή χωροταξικό διαμελισμό της εκβολικής περιοχής του δέλτα εξαιτίας των δύο εκβολών του Σπερχειού. Μια η εκβολή της φυσικής του κοίτης και μια της εκβολής της ανακουφιστικής τάφρου. Ο Σταθμός 1 βρίσκονταν μακριά και νοτιότερα των άλλων. Η αφθονία και ποικιλότητα της μακροασπόνδυλης κοινότητας στο δέλτα του Σπερχειού διαφοροποιείται και ως προς τον χώρο (μεταξύ των σταθμών) και ως προς τον χρόνο (μεταξύ Καλοκαιριού και Χειμώνα ), σε συνάρτηση με τη διαφοροποίηση των παραγόντων του περιβάλλοντος. Κρίνεται αναγκαία η λήψη μέτρων διαχείρισης, έτσι ώστε να επιτευχθεί η διατήρηση των φυσικών οικοτόπων και κυρίως η ποικιλότητα των βενθικών μακροασπονδύλων, που οδηγούν μακροπρόθεσμα στη διατήρηση και αύξηση των πληθυσμών της ιχθυοπανίδας και ορνιθοπανίδας της ευρύτερης περιοχής. Η λήψη μέτρων διαχείρισης θα πρέπει να αναφέρεται σε συγκεκριμένες επεμβάσεις στις μεθόδους παραγωγής που θα αποτρέπουν την περαιτέρω επιβάρυνση του δελταϊκού συστήματος. Η αποκατάσταση των φυσικών διεργασιών στο Δέλτα, με σκοπό την αύξηση του πληθυσμού της βενθικής μακροασπόνδυλης πανίδας και την επακόλουθη ενίσχυση των ανώτερων τροφικών επιπέδων, κρίνεται πλέον απαραίτητη.