Οι μαίανδροι του χρόνου : διαμορφώσεις στα ίχνη της αρχαίας Ερέτριας

Abstract

Η Ερέτρια είναι μια μικρή κωμόπολη 3.156 περίπου κατοίκων (σύμφωνα με την απογραφή του 2001) και βρίσκεται 21 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της Χαλκίδας, στις δυτικές ακτές της Εύβοιας. Μαζί με τη Χαλκίδα υπήρξε κατά την αρχαιότητα μια από τις σπουδαιότερες και εμπορικότερες πόλεις της Εύβοιας. Για 2000 περίπου χρόνια η πόλη παρέμεινε στην αφάνεια. Η ιστορία της ξεκινάει και πάλι το 1824 όταν έφτασαν στην περιοχή πρόσφυγες από τα κατεστραμμένα Ψαρά. Η νέα πόλη χτίστηκε πάνω στα ερείπια της αρχαίων οικημάτων και μετονομάστηκε σε Νέα Ψαρά, ονομασία που διατήρησε μέχρι το 1960. Παρά το γεγονός της ραγδαίας ανάπτυξης της πόλης κυρίως στον τομέα του τουρισμού, καθώς και του φαινομένου της σημαντικής αύξησης του πληθυσμού από τις αρχές της δεκαετίας του '90 μέχρι σήμερα, δεν έχει υπάρξει λύση στο ζήτημα της μη εφαρμογής του πολεοδομικού σχεδίου πόλης, ενώ η καταπάτηση των αρχαιολογικών χώρων συνεχίζεται. Η αρχαιολογική έρευνα δυσχεραίνεται λόγω της έντονης οικοδομικής δραστηριότητας τα τελευταία χρόνια, ενώ δεν υπάρχει κάποιο σχέδιο ανάδειξης ή ενοποίησης των σημαντικών αρχαιολογικών χώρων. Το αντικείμενο αυτής της εργασίας, είναι ο σχεδιασμός ενός οραματικού δικτύου διαδρομών και δημόσιων χώρων κατά μήκος του κάθετου άξονα της πόλης με σκοπό την σαφή ανάδειξη των αρχαιολογικών χώρων που τοποθετούνται εκατέρωθεν αυτού, καθώς επίσης, την ενίσχυση της κίνησης στον άξονα, από το βόρειο άκρο της πόλης όπου διαμορφώνεται ο ορεινός όγκος του Ολύμπου μέχρι το νότιο άκρο, το οποίο καταλήγει στη θάλασσα και το σύγχρονο λιμάνι της Ερέτριας. Σημαντικό είναι να αναφερθεί το γεγονός ότι, η περιοχή σχεδιασμού αποτελεί αντικείμενο ενδιαφέροντος από το 1834, όταν συντάχθηκε από τους Κλεάνθη και Schaubert το νεοκλασικό σχέδιο που διατρέχει την πόλη σήμερα, ενώ πιο πρόσφατα, στη μελέτη του αρχαιολόγου Clemens Crause που δημοσιεύθηκε το 1977, στα Αρχιτεκτονικά θέματα με τίτλο «Από τα γεγονότα της χρονιάς, μελέτη ρυθμιστικού σχεδίου Ερέτριας», ο κατακόρυφος άξονας της πόλης χαρακτηρίζεται ως σαφώς ορισμένη αρχαιολογική ζώνη προστασίας, με απαγόρευση κάθε οικοδομικής δραστηριότητας. Ο σχεδιασμός αξιοποιεί το αρχαίο μοτίβο, ως βασικό συστατικό του στοιχείο και αρχή, που διέπει όλη του την έκταση. Η χρήση του μοτίβου ως συνθετικό στοιχείο, στοχεύει στο να κάνει μια κριτική στην αρχιτεκτονική της περιοχής, η οποία προκειμένου να αναδείξει την πολιτιστική κληρονομιά της πόλης επιδίδεται με φρενήρεις ρυθμούς στην οικοδόμηση σύγχρονων κατασκευών με αετώματα, αψίδες και κολώνες διάφορων αρχαίων ρυθμών. Με αυτό τον τρόπο, όχι μονάχα δεν επιτυγχάνεται η συνύπαρξη του σύγχρονου αστικού ιστού της Ερέτριας με το αρχαίο παρελθόν της, αλλά υποβαθμίζεται ένα ακόμη ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της πόλης, το ίχνος της νεοκλασικής περιόδου. Οι δομές που προκύπτουν από τα μοτίβα διασκορπίζονται, ως θραύσματα και εκ νέου ευρήματα, στον κατακόρυφο άξονα της πόλης. Μέσα από την εξέλιξη του σχεδίου αναδεικνύεται η πρόθεση της ενοποίησης των αρχαιολογικών χώρων μέσω διαδρομών, δημόσιων χώρων και ήπιων παρεμβάσεων οι οποίες αγκαλιάζουν, με κατεύθυνση βορρά-νότου, την Οικία με τα Μωσαϊκά, τον Ναό του Δαφνηφόρου Απόλλωνα, το θόλο και τα Ρωμαϊκά Λουτρά. Τέλος σχεδιάζεται εκ νέου, η κεντρική πλατεία της Ερέτριας στο παραλιακό μέτωπο της πόλης.